ELBEYLÝ TÜRKMENLERÝNÝN ANADOLUYA GELÝÞÝ
Aslen elbeyli Haydarlý Köyünden olan , Kafkas Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yrd. Doç. Dr. Kemalettin Kuzucu'nun yaptýðý araþtýrmalar sonucunda elbeylilerin Anadolu'ya geliþleri þöyle belirtilmektedir.
"Anadolu'nun Türkler tarafýndan fethiyle birlikte Orta Asya'da yaþayan Türkmen boylarý batýya göç etmeye baþladýlar. 13. asýrda Moðol baskýsýnýn daha da arttýrdýðý bu göçlerden en fazla etkilenen bölgelerden birisi Sivas; burayý yurt edinen aþiretlerden biri de elbeyli Aþireti idi."
"Osmanlýlarda þehirli ve köylü sýnýfýna girmeyen aþiretlere konar- göçer adý verilmiþtir. Osmanlý cemiyetini teþkil eden unsurlar arasýnda önemli yeri bulunan konar - göçer aþiretlerden Anadolu'nun, Kýzýlýrmak'tan itibaren doðu ve güney bölgeleri ile Suriye ve Irakta yaþayanlar için Türkmen; Anadolu'nun batý ve güneybatýsý ile Rumeli'ye yerleþenler için Yörük tabiri daha yaygýn olarak kullanýlmýþtýr. Osmanlý Beyliðinin devlet olma sürecinde Türkmen aþiretlerinin rolü büyüktür. Yerleþtikleri boþ topraklarý mamur hale getiren bu insanlar Anadolu'nun Türkleþmesine hýz vermiþlerdir. Devletin merkeziyetçi idaresinde sürekli bir kontrol altýnda tutulan konar - göçerler askeri olaylarda, harplerde, özellikle doðu seferlerinde iskan konusunda devlete yardýmcý olmuþlar, fermanlarla yerleþtirildikleri harap arazileri þenlendirmiþlerdir. "
ELBEYLÝ ADININ ANLAMI
elbeyli adý, Türklerin en eski kelimelerinden il, el ile beg, bey kelimelerinin birleþmesiyle meydana gelen Ýlbey birleþik adýna, isimden sýfat türeten "-li" ekinin ilavesiyle oluþmuþtur. Türk Kültür tarihçisi Bahattin Ögel , il kelimesinin bir çok anlam taþýmakla birlikte " devlet " ve " memleket " manasýnýn diðerlerine baskýn olduðunu belirtmiþtir. Dil bilimcilerin bir çoðuda en eski Türk yazýtlarýndaki anlamlarýndan hareketle " baba ocaðý " , " ata yurdu " , " yurt " , ve " vatan" gibi karþýlýklarý yüklemiþlerdir. Anadolu dýþýnda Türkmenlerin yaþadýðý yerlerden biri olan Ýran Azerbaycanýnda il tabiri ile, " iskan ve ziraatla uðraþmayan göçebe veya yarý göçebe halk " kastedilmiþtir. Fonetik açýdan, ile yakýn olan el kelimesi ise " ilgi" , " memleket " , " bir yerde yaþayanlar, oturanlar " gibi manalar taþýmaktadýr. Þu halde il, el kelimesi diðer anlamlarý ile birlikte kavim, memleket, devlet, halk, barýþ anlamlarý taþýmaktadýr. Eski Türkçe'den bu güne kadar kullanýla gelmiþ ve beg, bek, bik þekillerinde de telaffuz edilmiþ olan bey kelimesinin ilk anlamý " asilzade " dir. Bunun yanýnda birtakým baþka unvan ve rütbelerle birleþmek suretiyle genel olarak yüksek makamlarý ifadede kullanýlmýþtýr. Örneðin kadim Türk kitabelindeki Oðuz begler, Töliþ begler gibi ünvanlarla baþbuð kastedilmiþtir. Eski Uygurca'da hükümdara Ýlig beg, prense, beg er ünvanlarý yakýþtýrýlmýþtýr. Osmanlý idari teþkilatýnda önemli yeri bulunan Beylerbeyi ünvanýnýnda begden türediði þüphesizdir. Birçok Türk hükümdarýnýn isminin Beyle birlikte anýlmasý geleneði, Osmanlýnýn ilk dönemlerinde , Osman Bey, Orhan Bey þeklinde devam ettirilmiþtir. Sonraki asýrlarda bir devlet dairesindeki yüksek rütbeli memuru niteleyecek kadar genelleþen bey ünvaný mülki ve idari makamlarcada kullanýlmýþtýr. "
Bu iki kavramdan oluþan Ýlbeyi / Elbeyi deyimi ise bir makamý niteleyen sýfat olarak kullanýla gelmiþtir. Ýlbegi birleþik ismi, Sakarlarýn atasý olan Alkarevli boyundan daha önceleri, çaðdaþ Türkmenistan devletinin konumlandýðý coðrafyada kullanýlmakta idi. Zira Sakar Türklerinin atalarýna Ýlbegi denilmekteydi.
ELBEYLÝ TÜRKMENLERÝNÝN SOYLARI :
Sakar Türklerinin atalarýna Ýlbegi denilmekteydi. Müstakil bir Türkmen Boyu olan Ýlbegiler tarým ve hayvancýlýkla uðraþýp avcýlýk yapmaktaydý. 
Maharetli olmalarýndan dolayý bunlara Türkmen Türkçesinde " tuttuðunu koparan, becerikli ve baþarýlý " anlamýnda ALGIR lakabý yakýþtýrýlmýþ ve Algýr Ýlbegiler olarak anýlmaya baþlamýþlardýr. Algýr Ýlbegi terkibi zamanla Algýröylü ve nihayet Alkýrevli þeklinde telaffuz edilmiþ ve yirmi dört Oðuz Boyunun birinin ismi haline gelmiþtir. Günümüzde kendisini elbeyli soyundan kabul eden ve aðýrlýklý olarak Sivas þehir merkezi ile , þehrin güneybatýsýnda kýrk iki köyde yaþayan bu topluluðun kökenine ait bilinenler , bunlarýn güneyden, Halep bölgesinden geldiði yönündeydi. Bu bilgi doðru olmakla birlikte, Halep'ten önceki vatanlarýnýn neresi olduðu sorusu zihinlerde yer etmiþti. Son çalýþmalarla birlikte bu sorunlar hemen hemen açýklýða kavuþmuþ durumdadýr. Aðacan Beyoðlunun kapsamlý eseri, gerekse Sovyet Rusyanýn daðýlmasýndan sonraki kültürel çalýþmalar, elbeylilerin ana vatanlarýnýn günümüzdeki Türkmenistan coðrafyasý olduðunu ortaya koymuþtur. Bunlarýn atalarýnýn yirmidört Oðuz Boyunun Alkýrevli Boyunu teþkil ettiði de ortadadýr
SÝVAS ELBEYLÝLERÝNÝN ANADOLUYA GELÝÞLERÝ :
13. asýrda Orta Asya'dan Anadolu'ya vuku bulan göçler sýrasýnda elbeyli Türkmenleri Halep yoluyla Sivas'a gelmiþlerdir. Yaklaþýk beþ asýrlýk konar göçer hayatýndan sonra 18. asýrda yerleþik düzene geçen elbeylilerin meskun olduklarý bölgede ayný isimle kaza teþkilatý kurulmuþ, elbeyli bu statüsünü iki asýr boyunca korumuþtur.
Malazgirt'in fethinden sonra Anadolu'ya göçen Türkmenlerin büyük bölümü güneyden hareket ederek Suriye yolunu kullanmýþlardýr. Bundan sonra "Halep Türkmenleri " genel adýyla bilinen bu göçerler arasýnda bir takým topluluklar meydana gelmiþti. Topluluklardan biriside Ulu Yörük Türkmenleri idi. Timur'un istilasý sýrasýnda ( 1400 ) Sivas'ta yaþayan elbeyliler Ulu - Yörük topluluðunu meydana getiren oymaklar arasýnda sayýlmaktadýr. Ulu - Yörük Türklerinin Ortapare koluna mensup elbeylilerin ezici þehrin güney batýsýnda , bazý obalarý da Artuk Ovada yaþamakta idi. 1485 tarihli tahrir defteri elbeylilerin Sivas'ýn güney batýsýnda yaþadýklarýný belgelemektedir. Emirza Kethüdanýn idaresindeki aþiret 311 haneye sahipti ki bu da ortalama 1.555 kiþilik nüfus demektir. Bu tarihten 35 yýl sonrasýna yani 1520 yýlýna ait defterde ise 967 haneye ulaþtýklarý görülmektedir. Kýrkdört kýþlaða ve yaklaþýk 4.131 nüfusa sahip elbeylilerin baþýnda Emirza Veled-i elbeyli bulunuyordu. Aþiret 1574 yýlýnda 36 kýþlakta yaþamakta ve çiftçilikle uðraþmaktaydý. elbeylilerin bu tarihteki vergi nüfusu 1.624 tü. Oymaðýn toplam nüfusu ise 8.120 kadardý.
17.yy baþlarýnda 1614 kýþýnda Kýzýlýrmak civarýnda muayyen bir kýþlaða sahip elbeylilerin burada çiftçilik yapmalarý, yavaþ yavaþ yerleþik hayata yöneldiklerini göstermektedir.
OSMANLILAR DÖNEMÝNDE ELBEYLÝLER :
OSMANLI Ýmparatorluðunda konar göçer aþiretlerin çeþitli sebeplerle belli merkezlerde iskana tabi tutulmasý siyasetinde elbeyliler de yerlerinden ayrýlmak durumunda kalmýþ, aþiretin bir kýsmý 1693 yýlýnda Halep'in kuzeyinde Menbiç yakýnlarýndaki Rakka'ya nakledilmiþtir.
Elbeylilerin bir nizam çerçevesinde tutulmasý amacýyla Sivas'ýn güney batýsýnda aþiretin adýný taþýyan bir kaza kuruldu. elbeyli'ye kaza statüsünün verildiði tarih tam olarak tespit edilememekle birlikte Tuncer Baykara'nýn asýrlara bölerek sunduðu Osmanlý idari taksimatýnda bu oluþumun 18. yüzyýlda meydana geldiði anlaþýlýyor. Kazanýn belli bir merkezi yoktu. Kadý, aþiretin meskun olduðu köyler arasýnda dolaþarak görevini ifa etmekte, kadýnýn ikamet ettiði köy, kaza merkezi sayýlmaktaydý. elbeyli kazasý , mali bakýmdan Sivas eyaletine baðlý, Tokat voyvodalýðýnýn nezaretinde idi.
19. yüzyýl ortalarýnda ( 1844 - 1845 ) elbeyli kazasýnýn idari, demografik, ekonomik ve sosyal yapýsý hakkýnda þu sonuçlar elde edilmiþtir.
Elbeyli kazasýnda idarenin baþýnda kaza müdürü bulunmaktadýr. Köyler ise muhtar-ý evvel ve muhtar-ý sâni adý altýnda ikiþer muhtar tarafýndan yönetilmektedir. elbeyli köylerinin muhtarlarý da vergi mükellefi idiler. Öte yandan bazý köylerde kizirler görev yapmaktadýr. Köy muhtarýnýn yamaðý hükmündeki köy kethüdasý olarak tanýmlanan kizirler, ücret karþýlýðýnda köylünün ekili arazisini korumakla yükümlü olduklarý gibi, muhtarýn aldýðý kararlarý yahut o mahalde vukuu bulan önemli geliþmeleri halka ve ilgililere duyurmalarda görevli idiler. Ahalinin tamamý müslüman ve Türktür. Türkçe adlar taþýyan köylerden Hanlý 77, Çallý 75, Güney 68, Durdulu ve Haydarlý 50, Kartalca 49, Karalý 46, Yanalak 38, Menþurlu 36, Bedirli, Çonkar ve Yaramýþ 32, Gözmen ve Kayadibi 29, Aðcainiþ 28, Aylý 27, Gazibey ve Söðütçük 25, Kabasakal ve Koyuncu 23, Herekli 22, Kýzýlöz 21, Keçili ve Kýzýlcakýþla 19, Kethüdalý 18, Damýlý 17, Akkuzulu ve Sorhuncuk 14, Karalar 13, Bostancýk ve kýzýlcaköy 11, kavlak 10 haneye sahipti.
ELBEYLÝLERÝN ANADOLUYA GELÝÞLERÝ ÝLE ÝLGÝLÝ ARAÞTIRMALAR VE DÝÐER ELBEYLÝLER :
Elbeyli Yörüklerinin bu bölgeye ne zaman geldikleri kesin olarak bilinmemektedir. Ancak ; yörede yaþayan Yörük Kocalarýndan babadan oðula geçen bilgilere ve yine elbeyli Türkmenleri ile ilgili araþtýrma yapan deðerli hocalarýmýzýn belirttikleri hususlara göre elbeyli Türkmenlerinin Anadolu'ya ve yöreye geliþleri þöyle anlatýlabilir. Prof. Dr. Ali Sevim ve Prof. Dr. Yaþar Yücel " Türkiye Tarihi , Fetih, Selçuklu ve Beylikler Dönemi " adlý yazmýþ olduklarý araþtýrma kitabýnýn önsözünde ; Anadolu'nun Türkleþtirilmesi ve Türk Yurdu yapýlmasýnda ;
"Selçuklular Anadolu'yu istila ve fetih hareketlerinin baþlangýcýndan; ( 1015 ), fetihlerin büyük ölçüde tamamlanmasýna ( 1086 ) deðin geçen aþaðý yukarý yarým yüzyýla yakýn bir dönemde Bizanslýlarla büyük bir azim ve kararlýlýkla sürekli mücadelelerde bulunmuþlardýr. "
" Esasen Türkistan ve Horasanda sahip olduklarý bütün medeniyet ve kültür unsurlarýyla batýya göç eden kalabalýk Türkmen ( OÐUZ ) kitlelerinin iskan edilmesi Selçuklu Sultanlarýnýn çok önemli tarihi bir sorunu olmuþtur. Bu yüzden Türkmen Oymaklarýný batýya göçe yönlendirmiþlerdir. " demektedirler.
Prof. Dr. Mehmet Altay Köymen ise " Büyük Selçuklu Ýmparatorluðu Tarihi - cilt . lll sayfa 49- 50 " adlý araþtýrma kitabýnda ise þöyle demektedir.
" Selçuklu Devletini baþlarýnda Selçuklu Baþbuðlar bulunmak üzere göçebe Türkmenler kurmuþlardýr. Fakat daha sonra ayný Devlet yerleþik Ýran Halkýna dayanan klasik bir Ýslam Ýmparatorluðu haline gelince , Devlet teþkilatýnda da göçebe Türkmenlerin yerini yavaþ yavaþ Ýran halký ve Gulam Sistemine göre yetiþtirilmiþ Türkler aldýlar. Böylece mülki teþkilat kadrolarýný Ýran halký iþgal ederken, askeri teþkilat kadrolarýna da bu Türkler yerleþmeye baþladýlar. Devletin kuruluþu sýrasýnda baþlýca yükü taþýmýþ olan Türkmenler , Devletin takip ettiði tekamül seyrinin sonucu olarak kenarda kaldýlar.
Devlet kendisini uðraþtýran bu meseleyi baþlýca iki þekilde çözmeye çalýþmýþtýr..
1 - Ýmparatorluk içindeki göçebe Türkmenleri Anadolu'ya , Suriye'ye ve genellikle batý uçlarýna doðru sevketmektir.
2 - Geri kalan Türkmenleri Devlete ve Hanedana yaklaþtýracak çareler ve tedbirler aramak.
Ýkinci tedbir vezir Nizamül-mülk zamanýnda, Melikþah'ýn saltanatýnýn sonuna doðru yazdýðý ' Siyasetname ' adlý kitabýnda teklif edilir. Bu itibarla bu teklif Sultan Alparslan zamaný için dikkate alýnamaz.
Ýlk tedbir daha Tuðrul Bey zamanýnda tatbik edilmeye baþlandý. Bu itibarla Sultan Alparslan'ýn zamanýnda Devletin takip ettiði belirli bir Türkmen siyasetinden bahsedilebilir." Denmektedir.
ELBEYLÝ YÖRÜKLERÝ ( TÜRKMENLERÝ )
Ali Rýza Yalman ( Yalkýn ) " Cenupta Türkmen Oymaklarý " adlý kitabýnýn birinci kýsmýnýn önsözünde þöyle diyor.
" Gaziantep Ýli içinde belirli bir þekilde kendi özelliklerini gösteren Türkmenlerimizin arasýnda üç sene bulunduðumdan, bu Türkmenler üzerinde yaptýðým tetkikleri ve topladýðým etnografi bilgileri oldukça önemli bir yetkiyle okuyucularýma sunarken önce dikkatlerini üç kýsma çekmek isterim. Güney illerimizdeki oymaklarýn bölük ve obalarýný, ikinci olarak mevcut Türkmenlerin içinde þimdiye kadar saklayabilen Elbeylilerin özelliklerini, üçüncü olarak da Elbeyliler dahil olmak üzere bütün Türkmenlerin adet, gelenek , hikaye ve türkülerini içine alýr. "
Daha sonra buradaki Türkmen Oymaklarýný þöyle guruplandýrmýþtýr.
CENUPTA TÜRKMEN OYMAKLARI :
1- Elbeyli Oymaðý ( 7- Oba ) ------------- Berelli Oymaðý ( 5 - Oba )
2- Daðýnýk Oymaklar ( 5 - Oba )
3- Beydili Oymaklarý
a) Barak Oymaðý ( 12 - Oba )
b) Bayýndýr Oymaðý ( 5 - Oba )
c) Beydili Oymaðý ( 12 - Oba )
Ayný kitabýn sekezinci sayfasýnda Elbeyli Oymaðýna baðlý Obalar ise þöyle sýralanmaktadýr. Bu obalarý birer birer yazdýðýný da ifade etmiþtir.
ELBEYLÝ OYMAÐI OBALARI
1 - Gavurelli Obasý
2 - Prenli veya Çördüklü Obasý
3 - Tirkili Obasý
4 - Taflý Obasý
5 - Þahveli Obasý
6 - Firizli Obasý
7 - Karataþlý Obasý
Ayný eserin dokuzuncu sayfasýnda ise yazar þöyle diyor.
1919 senesinden beri sýk sýk temas ettiðim Elbeyli Aþiretini bu defa Kiliste daha iyi inceleme fýrsatý buldum.
Elbeyli Aþireti Türkmenlerden ayrý bölüktür. Bunlarýn kökü hakkýnda Ebül Hüda Efendi diyorki ; Türkmenler 80.000 ev ( Çadýr ) , 36 bölüktür. Bu bölüklerden birisine Anadolu'dan " Sultanmelek " isminde birinin oðlu Bey olmuþ. Ondan sonra Türkmen'den bölünen bu aþiretin ismine " Elbeyli " denmiþ.
Prof.Dr.Faruk SÜMER - Oðuzlar ( Türkmenler ) tarihleri, Boy teþkilatý- Destanlarý - adýyla yayýmlamýþ olduðu eserinin 348. sayfasýnda Seyyah NÝEBUHR'UN -1764 yýlýnda belirlediði Türkmen Oymaklarý listesini þöyle açýklýyor.
Türkmen Oymaklarýna dair Avrupalý Seyyahlarýn eserlerinde bazý listeler görülür. Bildiðimize göre bu listelerin en eskisi Niebuhr'un kitabýndaki listedir.
Niebuhr bu listeyi 1764 yýlýnda Halep'te yaþayan Dr.P.Russel'den almýþtý. Ben burada Sivas'la ilgili Türkmen Oymaklarýný veriyorum.
1 - Pehlivanlý Oymaðý = 15.000 Çadýr. Sivas - Ankara arasýnda otururlar.
2 - Köçekli Oymaðý = 10.000 Çadýr. " " " "
3 - Avþar Oymaðý = 500 Çadýr. " " " "
4 - Cerid Oymaðý = 500 Çadýr " " " "
5 - Lek Oymaðý = 1000 Çadýr " " " "
6 - Beberli Oymaðý = 1000 Çadýr. " " " "
7 - Aðca-Koyunlu " = 500 Çadýr. " " " "
8 - Þam Bayadý " = 500 Çadýr. " " " "
9 - Barak Oymaðý = 1000 Çadýr. Yazýn Sivasta, kýþýn Deyr Zor da otururlar.
10- Çaðýrganlý Oymaðý ( Boz Ulus Çaðýrganlýsý, Dulkadýrlý ) = 200 Çadýr yazýn Sivasta , kýþýn Deyr Zorda ( Suriye ) otururlar.
11 - Reyhanlý Oymaðý = 2000 Çadýr. ( Halep Bayatlarý da denir. ) Yazýn Sivas , kýþýn Halepte otururlar. Antakya Reyhanlý Ýlçesi bu Oymaðýn adýný taþýr.
12 - Sofular Oymaðý = 500 Çadýr. Sivasta otururlar.
13 - Kuluncuðlý Oymaðý = 500 Çadýr. Sivasta otururlar.
14 - Ýl-Beðli Oymaðý = 2000 Çadýr. Bunlarýn yarýsý Sivas Vilayetinde, yarýsý da Halep Bölgesinde yaþar. Fakat daha öncede belirtildiði gibi her iki Ýl- Beðli Oymaklarý arasýnda yani, Sivas Ýl - Beðlileri ve Maraþ Ýl _ Beðlileri arasýnda isim benzerliði vardýr.
Kaynak: www.elbeyli.org
